Bà sinh ngày 3 tháng 5 năm 1961 ở Silvan gần Diyarbakır, ở vùng Đông Nam của Thổ Nhĩ Kỳ. Khi lên 14 tuổi, bà đã kết hôn với Mehdi Zana là thị trưởng của Diyarbakır cho đến khi giới quân sự làm cuộc đảo chính ngày 12.9.1980, và sau đó trở thành một tù nhân chính trị.

Năm 1991 bà trở thành phụ nữ người Kurd đầu tiên được bầu vào quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ. Bà đã tạo ra một scandal khi nói tiếng Kurd ở quốc hội sau khi tuyên thệ nhậm chức, vì nói tiếng Kurd trong lĩnh vực công cộng là một tội hình sự ở Thổ Nhĩ Kỳ.[1] Tiếng Kurd, ngay cả khi nói ở khu vực tư, cũng bị coi là bất hợp pháp trong nhiều thập kỷ ở Thổ Nhĩ Kỳ[1].

Tôi thề bằng danh dự và nhân phẩm của tôi trước đại dân tộc Thổ Nhĩ Kỳ, là bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ và độc lập của quốc gia, sự thống nhất không thể phân chia của dân tộc và quê hương, cùng chủ quyền vô điều kiện, không thể tranh cãi của nhân dân. Tôi thề trung thành với Hiến pháp. Tôi nói lời tuyên thệ này vì tình huynh đệ giữa nhân dân Thổ Nhĩ Kỳ và nhân dân Kurd.[2]

Chỉ có câu cuối cùng của lời tuyên thệ đã được nói bằng tiếng Kurd: "Tôi nói lời tuyên thệ này vì tình huynh đệ anh giữa nhân dân Thổ Nhĩ Kỳ và nhân dân Kurd." [2]

Mặc dù Zana được quyền miễn bị truy tố vì là nghị sĩ quốc hội, nhưng sau khi bà gia nhập Đảng Dân chủ, một đảng bị cấm, thì quyền miễn trừ của bà đã bị tước bỏ. Trong tháng 12 năm 1994, cùng với bốn nghị sĩ Đảng Dân chủ khác (Hatip Dicle, Selim Sadak và Orhan Dogan), bà đã bị bắt và bị buộc tội phản quốc vì là thành viên trong Đảng Lao động Kurdistan vũ trang (PKK). Các cáo buộc tội phản quốc đã không nêu ra trước tòa án, và Zana bác bỏ việc mình gia nhập đảng PKK, nhưng bằng việc truy tố dựa trên các lời khai được cho là đạt được từ nhân chứng bị tra tấn[3], Zana và những người khác đã bị kết án 15 năm tù giam. Khi nghe tuyên án, bà khẳng định:

Đây là một âm mưu. Những gì tôi bảo vệ là hoàn toàn rõ ràng. Tôi không chấp nhận bất kỳ lời cáo buộc nào trong số này. Và, nếu chúng đúng sự thực thì tôi sẽ chịu trách nhiệm, ngay cả nếu tôi phải mất mạng. Tôi đã bảo vệ nền dân chủ, nhân quyền, và tình huynh đệ giữa các dân tộc. Và tôi sẽ tiếp tục làm như vậy cho đến khi nào tôi còn sống.[2]

Bà đã được tổ chức Ân xá Quốc tế công nhận là tù nhân lương tâm. Năm 1994 bà được trao giải thưởng Rafto và năm 1995, bà đoạt giải thưởng Sakharov của Nghị viện châu Âu. Bà cũng đoạt giải thưởng Bruno Kreisky. Năm 1998 bản án của bà đã bị tăng thêm vì một lá thư bà viết đăng trên một tờ báo tiếng Kurd, được cho là đã bày tỏ quan điểm ủng hộ người ly khai đã bị cấm chỉ. Trong khi ở tù, bà đã xuất bản một cuốn sách nhan đề "Các bài viết từ nhà tù" (Writings from Prison).

Với việc Thổ Nhĩ Kỳ nộp đơn xin gia nhập Liên minh châu Âu, Liên minh đã liên tục kêu gọi Thổ Nhĩ Kỳ thả bà dựa trên nhân quyền, và tỏ thái độ rõ ràng bằng việc trao cho Zana giải thưởng Sakharov năm 1995.

Năm 2001, Tòa án Nhân quyền châu Âu phán quyết chống lại Thổ Nhĩ Kỳ sau khi xem xét lại phiên tòa xét xử bà, mặc dù Thổ Nhĩ Kỳ đã không công nhận kết quả; tuy nhiên năm 2003 một luật hài hòa mới đã cho phép lập các phiên tòa xét xử lại dựa trên quyết định của Tòa án Nhân quyền châu Âu. Năm 2002, một bộ phim có tên The Back of the World, do nhà làm phim người Tây Ban Nha-Peru Javier Corcuera đạo diễn, đã khảo sát trường hợp của bà. Vào tháng 4 năm 2004, trong một phiên xử mà các bị cáo thường xuyên tẩy chay, việc buộc tội và bản án của họ đã được khẳng định. Tháng 6 năm 2004, sau khi một công tố viên yêu cầu huỷ bản án trước dựa trên một chi tiết hình thức nhỏ trong bộ luật, Toà thượng thẩm đã ra lệnh phóng thích Zana và những người khác.

Tháng 1 năm 2005, Tòa án Nhân quyền châu Âu phán quyết rằng Thổ Nhĩ Kỳ đã vi phạm quyền tự do ngôn luận của bà và yêu cầu chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ trả cho bà cùng mỗi bị cáo khác 9.000 €. Zana và những người khác công bố việc thành lập phong trào chính trị mới "Phong trào Xã hội Dân chủ" (Democratic Society Movement viết tắt là DTH). Ngày 17 tháng 8 năm 2005, Đảng Xã hội Dân chủ (DTP) được thành lập như là sự hợp nhất giữa Đảng Dân chủ Nhân dân (DEHAP) và Phong trào Xã hội Dân chủ (DTH).